Η μίνι σειρά "Chernobyl" του HBO προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον σε όλο τον κόσμο, αποσπώντας στο IMDb μεγαλύτερη βαθμολογία ακόμη και από τα "Breaking Bad" και "Game of Thrones". Στόχος της εξαιρετικής σειράς ήταν να αναβιώσει την πυρηνική καταστροφή του 1986 στην Ουκρανία. Στο άρθρο θα δούμε ποια ήταν τα αληθινά γεγονότα στο Τσερνόμπιλ και ποια δεν συνέβησαν ποτέ και αποτελούν μυθοπλασία.
Spoiler alert: Αν δεν έχουμε δει τη σειρά, ίσως πρέπει να διαβάσουμε το άρθρο αφού πρώτα δούμε τα πέντε επεισόδια της, για ευνόητους λόγους.
Η καταστροφή του Τσερνόμπιλ
Η καταστροφή που έχει γίνει συνώνυμη με τους κινδύνους της πυρηνικής ενέργειας προκλήθηκε εν μέρει από μια δοκιμή ασφαλείας. Οφείλεται σε αστοχίες στον σχεδιασμό και σε μια σειρά ανθρώπινων λαθών, που έγιναν μέσα σε λίγα τρομακτικά λεπτά.
Εκείνο το βράδυ, η επίβλεψη της δοκιμής βρισκόταν στα χέρια του Ανατόλι Ντιάτλοφ, ο οποίος θεωρούνταν ένας από τους κορυφαίους πυρηνικούς επιστήμονες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Ήταν ο άνθρωπος του Κόμματος, ο οποίος ακολουθούσε και εφάρμοζε τους κανόνες του Σοβιέτ. Η δική του επιμονή ήταν αυτή που κυρίως οδήγησε στο τραγικό γεγονός της έκρηξης, σε συνδυασμό με την απειρία των εργαζομένων της νυχτερινής βάρδιας.
Πιο συγκεκριμένα, στο εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ βρίσκονταν περίπου 200 εργαζόμενοι. Επέβλεπαν την ομαλή λειτουργία των τεσσάρων πυρηνικών αντιδραστήρων, συμπεριλαμβανομένου και του αντιδραστήρα 4 όπου και σημειώθηκε η έκρηξη.
Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου υπήρχαν άλλοι εργάτες, οι οποίοι δούλευαν σε νυχτερινή βάρδια για την κατασκευή δύο νέων αντιδραστήρων που επρόκειτο να λειτουργήσουν το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς.
Η δοκιμή θα γινόταν στον έναν από τους δύο στροβίλους που τροφοδοτούσε ο αντιδραστήρας 4, και προβλεπόταν να ακολουθήσει την εξής πορεία: Ο αντιδραστήρας θα ετίθετο στην χαμηλή ισχύ των 700MW και η γεννήτρια θα εργαζόταν σταθερά, σε πλήρη ταχύτητα.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η παροχή ατμού θα διακοπτόταν, και θα ελεγχόταν κατά πόσο το σύστημα θα μπορούσε να θέσει σε λειτουργία τις αντλίες ψύξης μέχρι την εκκίνηση των εφεδρικών γεννητριών.
Η νυχτερινή βάρδια
Ωστόσο, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, η δοκιμή θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί από την απογευματινή βάρδια που είχε πιο έμπειρους χειριστές. Η νυχτερινή βάρδια απλώς θα επιτηρούσε την ψύξη του απενεργοποιημένου αντιδραστήρα.
Υπεύθυνος της νυχτερινής βάρδιας ήταν ο Αλεξάντερ Ακίμωφ, ενώ υπεύθυνος για τον χειρισμό του αντιδραστήρα ήταν ο Λεονίντ Τοπτούνοφ, ένας νέος μηχανικός με εμπειρία μόνο τριών μηνών.
Η χαμηλή ισχύς των 700MW επιτεύχθηκε στις 00:05 της 26ης Απριλίου. Ωστόσο, λόγω των παραπροϊόντων της σχάσης, και κυρίως λόγω του "Ξένου 135" που απορροφά νετρόνια, η ισχύς συνέχισε να πέφτει.
Ο σοβαρός κίνδυνος ξεκίνησε όταν η ισχύς είχε πέσει κάτω από τα επιθυμητά επίπεδα, στα 500MW. Το πρώτο δεκάλεπτο (00:35 - 00:45) τα σήματα κινδύνου αγνοήθηκαν και οι προετοιμασίες για την δοκιμή συνεχίστηκαν, παρότι η ισχύς έφτασε στα 200MW.
Σε εκείνο το σημείο, ο Τοπτούνοφ από λάθος χειρισμό κατέβασε τις ράβδους ελέγχου ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα η ισχύς να πέσει στα 30MW. Ο αντιδραστήρας RBMK πλέον παρήγαγε 95% λιγότερη ισχύ από ό,τι ήταν αρχικά ορισμένο για την διεξαγωγή της δοκιμής.
Το προσωπικό της αίθουσας ελέγχου αντέδρασε, κλείνοντας δύο από τις αντλίες νερού προκειμένου να αυξηθεί η πίεση και σηκώνοντας χειροκίνητα περισσότερες ράβδους ελέγχου προκειμένου να αυξηθεί η ισχύς. Όμως, ο αντιδραστήρας βρισκόταν πλέον σε ασταθή κατάσταση.
Η αιτία της καταστροφής
Το βασικότερο ήταν ότι ο αντιδραστήρας είχε σοβαρό πρόβλημα δυσλειτουργίας με το σύστημα της επείγουσας απενεργοποίησης του. Παρότι αυτή είχε διαπιστωθεί ήδη από το 1983, ο κομματικός μηχανισμός της Σοβιετικής Ένωσης την είχε αποκρύψει.
Το σύστημα αυτό κατεβάζει πλήρως όλες τις ράβδους, παρακάμπτοντας κάθε άλλη ρύθμιση, αυτόματη ή χειροκίνητη, και οδηγεί σε πλήρη απενεργοποίηση του αντιδραστήρα.
Παρότι δεν είναι γνωστό ποιος πίεσε τον μοχλό του συστήματος, αυτή η δυσλειτουργία προκάλεσε μία απότομη και ανεξέλεγκτη αύξηση της ισχύος. Η τελευταία ένδειξη στην αίθουσα ελέγχου έδειχνε 33.000MW, δέκα φορές περισσότερο από την ονομαστική ισχύ του αντιδραστήρα.
Αυτή η τεράστια και ανεξέλεγκτη αύξηση της ισχύος κατέστρεψε το περίβλημα από τις ράβδους του καυσίμου (ουράνιο 235), το οποίο διασκορπίστηκε μέσα στον αντιδραστήρα, προκαλώντας την έκρηξη του από την πίεση του ατμού.
Ο κατεστραμμένος πυρήνας του αντιδραστήρα διασκορπίστηκε, και υπέρθερμα κομμάτια γραφίτη εκτινάχτηκαν στην ατμόσφαιρα, ανάβοντας αρκετές φωτιές γύρω από το εργοστάσιο, καθώς και στην οροφή του κτηρίου ελέγχου.
Από εκεί και μετά, ξεκίνησε η ολέθρια πυρηνική καταστροφή του Τσερνόμπιλ, καθώς διέφυγε στην ατμόσφαιρα σημαντική ποσότητα ραδιενεργών υλικών.
Οι μύθοι και οι αλήθειες της σειράς
Η σειρά βασίζεται ως επί το πλείστον στο βιβλίο της Λευκορωσίδας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, που απέσπασε Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2015.
Δέκα χρόνια μετά την καταστροφή του Τσερνόμπιλ, η συγγραφέας που ήταν και ερευνήτρια, περιπλανήθηκε στην απαγορευμένη ζώνη, μίλησε µε δεκάδες ανθρώπους, και έψαξε σε αρχεία εφημερίδων, ληξιαρχείων, και νοσοκομείων.
Έτσι, όσοι είδαμε τη σειρά, θα διαπιστώσαμε ότι δεν πρόκειται για ντοκιμαντέρ. Ο στόχος της ήταν να επικεντρωθεί κυρίως στην ιστορική απεικόνιση των γεγονότων και όχι τόσο στην επιστημονική ακρίβεια τους.
Ωστόσο, κάποιες λεπτομέρειες από ιστορικής πλευράς παρουσιάζουν αποκλίσεις, οι οποίες μπορεί να μην είναι ακριβώς ψέματα, αλλά μια αναγκαία μυθοπλασία για τη δραματοποίηση της σειράς.
Η ραδιενέργεια στο Τσερνόμπιλ
Στο 2ο επεισόδιο της σειράς, ο καθηγητής Βαλέρι Λεγκάσοφ, τον οποίο υποδύεται ο Τζάρεντ Χάρις, αναφέρει στους παρευρισκόμενους αξιωματούχους ότι η ραδιενέργεια ήταν σχεδόν διπλάσια από εκείνη της Χιροσίμα.
Ωστόσο, δεν πρόκειται για συγκρίσιμα μεγέθη, καθώς στην Χιροσίμα η έκρηξη της βόμβας πυροδότησε ακαριαία τεράστια ποσοστά ραδιενέργειας, σκοτώνοντας πολύ περισσότερους ανθρώπους από την άμεση έκθεση στην ακτινοβολία.
Στο Τσερνόμπιλ η ραδιενέργεια εξαπλώθηκε από την ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα να μην έχει άμεσες επιπτώσεις, καθώς προκάλεσε εμμέσως προβλήματα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Ο απολογισμός των θυμάτων από την καταστροφή του Τσερνόμπιλ δεν είναι απόλυτα γνωστός. Επίσημα, υπήρξαν 56 μοιραία περιστατικά, κυρίως από δηλητηρίαση λόγω ακτινοβολίας αμέσως μετά από το γεγονός.
Η κάλυψη του γεγονότος από τις σοβιετικές αρχές έχει προκαλέσει πολλά ερωτήματα για το πραγματικό μέγεθος της καταστροφής και τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματά της με την αύξηση των καρκίνων και των γενετικών παραμορφώσεων.
Η Σοβιετική πυρηνικός φυσικός
Η Σοβιετική πυρηνικός φυσικός Ουλάνα Χομιούκ, που υποδύεται η Έμιλι Γουάτσον, είναι φανταστικός χαρακτήρας.
Στην έρευνα και τον καθαρισμό του Τσερνόμπιλ δεν είχε εμπλακεί καμία γυναίκα επιστήμονας, σε αντίθεση με τον Βάλερι Λεγκάσοφ που ήταν όντως ο επικεφαλής της έρευνας.
Όπως αναφέρουν οι παραγωγοί της σειράς, η τοποθέτηση μιας γυναίκας στην καρδιά της έρευνας έχει περισσότερο συμβολική σημασία.
Είναι γεγονός ότι στον τομέα της επιστήμης και της ιατρικής, οι Σοβιετικοί ήταν στην πραγματικότητα πιο προοδευτικοί από τη Δύση, έχοντας μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών σε καίριες θέσεις.
Η έκρηξη των τεσσάρων μεγατόνων
Πάλι στο 2ο επεισόδιο της σειράς, η Χομιούκ ενημερώνει την ηγεσία της ΕΣΣΔ για τους φόβους μιας νέας έκρηξης.
Ανέφερε ότι θα μπορούσε να φτάσει σε ισχύ δύο έως τέσσερις μεγατόνους, και θα οδηγούσε στην εξάλειψη ολόκληρου του πληθυσμού του Κιέβου και ενός τμήματος του Μινσκ.
Οι ειδικοί κρίνουν υπερβολικό έως αδύνατο το μέγεθος των τεσσάρων μεγατόνων, αλλά και το σενάριο κινδύνου από μια έκρηξη που θα αφάνιζε όλο το Κίεβο.
Η συντριβή του ελικοπτέρου
Η σκηνή με το ελικόπτερο να πετάει πάνω από τον αντιδραστήρα και ο χειριστής να χάνει τον έλεγχο εξαιτίας ενός σύννεφου ακτινοβολίας είναι μυθοπλασία.
Η αλήθεια είναι ότι όντως συνετρίβη ελικόπτερο. Ωστόσο, όχι αμέσως μετά την έκρηξη, αλλά μετά από δύο εβδομάδες.
Ο νεκρός πυροσβέστης με την έγκυο γυναίκα
Πρόκειται για ακριβή μεταφορά των γεγονότων. Ο πυροσβέστης Βασίλι Ιγνατένκο πράγματι κλήθηκε να βοηθήσει στην κατάσβεση της φωτιάς στο εργοστάσιο τα ξημερώματα.
Υποσχέθηκε ότι θα ξυπνούσε την σύζυγό του όταν επέστρεφε σπίτι, αλλά τελικά κατέληξε στο νοσοκομείο μετά από την σοβαρή αντίδραση του οργανισμού στην ακτινοβολία, όπως είδαμε στη μίνι σειρά.
Οι γυμνοί ανθρακωρύχοι
Σε μια από τις πιο ιδιαίτερες στιγμές της σειράς, είδαμε τους ανθρακωρύχους να σκάβουν τη σήραγγα εντελώς γυμνοί για να αντιμετωπίσουν τη θερμότητα.
Παρότι είναι πιθανό μερικοί να το έκαναν πράγματι, ωστόσο, δεν υπήρξε καμία τέτοια αντίδραση από το σύνολο των ανθρακωρύχων, όπως αναφέρουν μαρτυρίες.
Η φιλία του προέδρου με τον καθηγητή
Η φιλία που συναντάμε μεταξύ του Μπόρις Σερμπίνα, προέδρου της επιτροπής του Τσερνόμπιλ, και του καθηγητή Βαλέρι Λεγκάσοφ, ήταν σε μεγάλο βαθμό μυθοπλασία.
Μαρτυρίες αναφέρουν ότι το ηγετικό στέλεχος του Σοβιέτ ήταν απρόσιτος και ψυχρός χαρακτήρας, όπως ακριβώς τον βλέπουμε στο πρώτο επεισόδιο. Έτσι, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι κάποια από αυτές τις σκηνές συνέβη πραγματικά.
Η θανάτωση των ζώων και η εκκένωση
Όλες οι δυσάρεστες σκηνές με τη θανάτωση των ζώων και την εκκένωση των κατοίκων απεικονίζουν την πραγματικότητα.
Περίπου 36 ώρες μετά την έκρηξη, δόθηκε στους κατοίκους 50 λεπτά διορία να μαζέψουν τα υπάρχοντά τους και να μπουν στα λεωφορεία για φύγουν μακριά. Δεν επέτρεψαν σε κανέναν να πάρει το κατοικίδιό του.
Οι κάτοικοι αρχικά πίστευαν ότι θα επέστρεφαν μετά από τρεις ημέρες, αλλά τελικά η απομάκρυνση ήταν μόνιμη. Τα μόνα που έμειναν στην πόλη ήταν τα εγκαταλελειμμένα ζώα, τα οποία θανατώθηκαν.
Η "Γέφυρα του Θανάτου"
Στη σειρά βλέπουμε τους κάτοικους της περιοχής να μαζεύονται σε μια σιδηροδρομική γέφυρα για να έχουν καλύτερη θέα της φωτιάς, αγνοώντας την έκθεση. Τα παιδιά εμφανίζονται παίζοντας στη ραδιενεργή σκόνη, η οποία πέφτει από τον ουρανό σαν το χιόνι.
Αυτό αργότερα έγινε γνωστό ως "Γέφυρα του Θανάτου", μετά από αναφορές ότι εκείνοι που στέκονταν εκεί φέρεται να έχασαν τη ζωή τους από την ακτινοβολία.
Ωστόσο, μαρτυρίες στο BBC αναφέρουν ότι κάτι τέτοιο απέχει από την πραγματικότητα. Οι περισσότεροι κάτοικοι δεν πήγαν να παρακολουθήσουν τη φωτιά το βράδυ. Είχαν κοιμηθεί και δεν άκουσαν την έκρηξη. Έμαθαν για το ατύχημα μόνο το επόμενο πρωί.
Ποια είναι η γνώμη σας για την καταστροφή του Τσερνόμπιλ?
Αν θέλετε να μοιραστείτε την άποψή σας για το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ, αλλά και να μας πείτε τη γνώμη σας για την τηλεοπτική σειρά, μπορείτε να μας γράψετε στα σχόλια.
Update: Παλιό το θέμα αλλά πάντα στην επικαιρότητα με τον πόλεμο που έχουμε τώρα. Χρειαζόταν και μια αναβάθμιση λόγω του SEO.