Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη, και την έκτη θέση στον κόσμο από άποψη σεισμικότητας. Οι γεωλόγοι ανα την υφήλιο ερευνούν στον τομέα της πρόγνωσης, αλλά η επιστημονική προσπάθεια φαίνεται ότι έχει πολύ δρόμο ακόμη να διανύσει. Στον οδηγό θα δούμε όλα τα προληπτικά μέτρα που απαιτούνται πριν το σεισμό, τι πρέπει να γνωρίζουμε για την ασφάλεια μας, και κάποιους επικίνδυνους μύθους αν και όταν ο Εγκέλαδος εκδηλωθεί ξαφνικά στην περιοχή μας.
Η σεισμική δραστηριότητα τα τελευταία χρόνια
Η εξέλιξη της τεχνολογίας και των επικοινωνιών μας έχει βοηθήσει να έχουμε πολύ πιο συστηματική ενημέρωση από ότι στο παρελθόν. Με βάση τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, περίπου 20.000 σεισμοί εκδηλώνονται κάθε χρόνο, ή 55 ανά ημέρα.
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την υπηρεσία US Geological Survey, από το 1900 έως σήμερα, περίπου 16 ισχυρές σεισμικές δονήσεις με μέγεθος μεγαλύτερο από 7 βαθμούς της κλίμακας Richter, εκδηλώνονται κάθε χρόνο σε όλο τον πλανήτη.
Πάνω σε αυτό τον τομέα της συστηματικής ενημέρωσης, το διαδίκτυο μας δίνει την δυνατότητα να βλέπουμε σε πραγματικό χρόνο και τη σεισμική δραστηριότητα στην χώρα μας. Διατίθεται και σε mobile έκδοση.
Ο μεγαλύτερος σεισμός στην ιστορία
Ο μεγαλύτερος σεισμός που έχει καταγραφεί στον πλανήτη, έπληξε τη Χιλή στις 22 Μαΐου του 1960 και είχε μέγεθος 9.5 Richter. Περισσότεροι από 1.655 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, 3.000 τραυματίστηκαν και 2.000.000 έμειναν άστεγοι στη νότια Χιλή.
Οι οικονομικές επιπτώσεις αυτού του σεισμού ανήλθαν σε 550 εκατομμύρια δολάρια. Το τσουνάμι που δημιουργήθηκε προκάλεσε 61 ανθρώπινες απώλειες στη Χαβάη, 138 στην Ιαπωνία και 32 στις Φιλιππίνες.
Οι επιπτώσεις του σεισμού στην χώρα μας
Όλοι γνωρίζουμε ότι η Ελλάδα ανήκει δυστυχώς στις άκρως σεισμογενείς χώρες, με τον εγκέλαδο να μας χτυπά απροειδοποίητα την πόρτα κάθε μερικά χρόνια.
Ο φονικότερος σεισμός που έχει συμβεί στη χώρα μας ήταν αυτός που έπληξε τη Χίο στις 3 Απριλίου του 1881, και στοίχισε την ζωή σε 3.550 ανθρώπους, και υπήρξαν 7.000 τραυματίες. Κατόπιν έγιναν εκατοντάδες μετασεισμοί, πολλοί από αυτούς ήταν εξίσου καταστρεπτικοί με τον κύριο σεισμό, μέχρι και το 1884.
Την τελευταία τριακονταετία, ο πιο καταστρεπτικός σεισμός έγινε στην Πάρνηθα στις 7 Σεπτεμβρίου του 1999, και άφησε πίσω του 143 νεκρούς, 400 περίπου τραυματίες, και 37 καταρρεύσεις κτιρίων.
Παρότι το μέγεθος ήταν μικρότερο σε σχέση με άλλες σεισμικές δονήσεις στη χώρα μας, ο λόγος της οδυνηρής καταστροφής οφειλόταν στην εγγύτητά του σεισμού με την Αθήνα, καθώς το επίκεντρο απείχε μόλις 20 χλμ. από το κέντρο της πόλης. Επιπλέον έπαιξε καθοριστικό ρόλο και το μικρό εστιακό βάθος.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε την διαφορά μεταξύ έντασης και μεγέθους, καθώς η πρώτη αποτελεί το μέτρο των επιπτώσεων του σεισμού στις κατασκευές, στο περιβάλλον και στον άνθρωπο, ενώ το μέγεθος αποτελεί το μέτρο της ενέργειας που εκλύεται από την εστία κατά τη διάρκεια της σεισμικής δόνησης.
Παραθέτουμε σε εικόνα την επίσημη καταγραφή με τους κυριότερους σεισμούς στην Ελλάδα την τελευταία πεντηκονταετία, από τον Οργανισμό Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας - Ο.Α.Σ.Π.
Τι πρέπει να γνωρίζουμε πριν εκδηλωθεί ο Εγκέλαδος
Οι περισσότεροι από εμάς είναι βέβαιο ότι δεν έχουμε καν σκεφτεί τι θα πρέπει να κάνουμε όταν συμβεί ένας ισχυρός σεισμός, και που πρέπει να καταφύγουμε, έτσι ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι, εμείς και η οικογένεια μας, αν μη τι άλλο.
Ο σεισμός ναι μεν δεν προβλέπεται, μπορούμε όμως να έχουμε προβλέψει εμείς οι ίδιοι τις κινήσεις μας, με την δικιά μας άσκηση ετοιμότητας για ώρα ανάγκης, εφαρμόζοντας με προσοχή και σχολαστικότητα, προληπτικά μέτρα πριν την εκδήλωσή του σεισμού.
Επιπλέον πρέπει να συζητούμε με τα μέλη της οικογενείας μας, ακόμη και όταν πρόκειται να πάμε ταξίδι, για το πως θα συμπεριφερθούμε σε περίπτωση σεισμού.
Αν έχουμε ήδη προβλέψει ένα προσεισμικό σχέδιο, όπως για παράδειγμα που θα συναντηθούμε με την οικογένεια μας, αν δεν είμαστε μαζί την ώρα της δόνησης, δεν θα βρεθούμε αντιμέτωποι με την δυσλειτουργία των γραμμών σταθερής και κινητής τηλεφωνίας, που ενδέχεται να μην μας εξυπηρετήσουν λόγω υπερφόρτωσης.
Έτσι λοιπόν, σε ένα σεισμό οι ανάγκες είναι δύο ειδών. Εκείνες που δημιουργούνται από την ίδια τη σεισμική δόνηση, και εκείνες που δημιουργούνται για την αντιμετώπιση της.
Η επικράτηση συνθηκών πανικού, η ελλιπής ενημέρωση, ή ακόμη και ο ανύπαρκτος προληπτικός σχεδιασμός εκ μέρους μας, μπορεί να δημιουργήσουν μεγαλύτερα προβλήματα και από τον ίδιο τον κύριο σεισμό.
Οι επικίνδυνοι μύθοι για την προφύλαξη σε περίπτωση σεισμού
Τα τελευταία χρόνια τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, προτείνονται κάποια μέτρα προστασίας την ώρα του σεισμού, που μάλιστα τα νεότερα σχετίζονται με την υιοθέτηση του "τριγώνου ζωής", που θα δούμε στη συνέχεια.
Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτά τα μέτρα δεν αποτελούν νέα επίσημη οδηγία των κρατικών φορέων, ούτε έχουν υιοθετηθεί από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και από τον επίσημο κρατικό φορέα των ΗΠΑ, την FEMA (Federal Emergency Management Agency).
Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός και άλλοι φορείς σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν τοποθετηθεί επίσημα σχετικά με το θέμα που έχει προκύψει, προτείνοντας ως καταλληλότερη οδηγία προστασίας την ώρα του σεισμού το: "Σκύψε, καλύψου και κρατήσου από το πόδι του επίπλου (drop, cover and hold on).
Μύθος: Καταφεύγουμε κάτω από την κάσα της πόρτας
Είναι ένας επικίνδυνος μύθος, καθώς στα κτίρια από οπλισμένο σκυρόδεμα η κάσα της πόρτας δεν προσφέρει καμία απολύτως προστασία.
Αντιθέτως μπορεί να μας προκαλέσει σοβαρούς τραυματισμούς, ακόμη και να μας καταπλακώσει το μπετόν, εκτός αν πρόκειται για πέτρινο ή πλινθόκτιστο κτίριο.
Μύθος: Τρέχουμε απευθείας προς την έξοδο
Οι ανελκυστήρες και οι σκάλες είναι εξαιρετικά επικίνδυνες κατά τη διάρκεια σεισμών. Αντιθέτως κινδυνεύουμε λιγότερο αν μείνουμε στο χώρο που είμαστε και διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας, ακολουθώντας και τα βήματα που θα δούμε λίγο παρακάτω.
Μύθος: Το "τρίγωνο ζωής"
Πρόκειται για μια αμφιλεγόμενη θεωρία από τον διευθυντή καταστροφών της Αμερικανικής ομάδας διεθνούς διάσωσης, που όπως αναφέρθηκε, το επικρίνουν οι επίσημοι φορείς της αντισεισμικής προστασίας παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων και κυβερνητικών φορέων των ΗΠΑ.
Σύμφωνα με τον Αμερικάνο αξιωματούχο, αν η ισχυρή σεισμική δόνηση προκαλέσει την κατάρρευση του κτιρίου, το βάρος της οροφής που πέφτει συνθλίβει τα έπιπλα που βρίσκονται από κάτω, αλλά αφήνει κάποιο χώρο ή κενό δίπλα τους.
Αυτός ο χώρος ονομάζεται ως "Τρίγωνο Ζωής", και αναφέρεται πως όσο μεγαλύτερο και δυνατότερο είναι το έπιπλο, τόσο λιγότερο θα συμπιεστεί, δημιουργώντας ένα μεγάλο κενό για να καταφύγουμε, έτσι ώστε να μην καταπλακωθούμε.
Στην πραγματικότητα, όμως, καθώς είναι απρόβλεπτο το πώς θα καταρρεύσει ένα κτήριο, το να ποντάρουμε στη δημιουργία αυτού του τριγώνου δεν είναι ένα ρίσκο που θα αποδώσει σε κάθε περίπτωση.
5 Βήματα προετοιμασίας πριν τον σεισμό
- Το πρώτο πράγμα που πρέπει να έχουμε προβλέψει είναι ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης, με την οικογένεια μας. Για παράδειγμα πώς κλείνει ο γενικός διακόπτης του ηλεκτρικού ρεύματος και του φυσικού αερίου, ποια είναι τα χρήσιμα τηλέφωνα σε περίπτωση σεισμού, όπως τα 112, 100, 166, 199 κ.τ.λ..
- Έχουμε προβλέψει για μερικά είδη πρώτης ανάγκης, όπως φαρμακείο, φορητό ραδιόφωνο και φακό, και ποιος είναι ο κοντινός ασφαλής χώρος που θα καταφύγουμε. Αν βρισκόμαστε στην εργασία μας, έχουμε καταρτίσει από τώρα ένα σχέδιο για το που θα συναντηθούμε με την οικογένεια μας μετά από ένα σεισμό.
- Διαρρυθμίζουμε το χώρο εργασίας μας έτσι ώστε να μην υπάρχουν βαριά και ασταθή αντικείμενα σε σημεία όπου μπορούν να πέσουν πάνω μας, ή να φράξουν την είσοδο.
- Στην οικία αν έχουμε πολλά ράφια σε παιδικά δωμάτια οφείλουμε από τώρα να βεβαιωθούμε ότι είναι επαρκώς στερεωμένα, και είναι καλή ιδέα να ενισχύσουμε την στήριξη τους.
- Όλα τα βαριά και εύθραυστα αντικείμενα πρέπει να τα απομακρύνουμε από υψηλά ράφια και να τα τοποθετήσουμε, είτε χαμηλότερα, είτε σε ντουλάπια. Επίσης απομακρύνουμε καθρέπτες και βαριά αντικείμενα πάνω από κρεβάτια και καναπέδες, και γενικότερα από τα καθίσματα μας.
5 Βήματα στη διάρκεια του σεισμού
- Μένουμε στο χώρο που βρισκόμαστε και διατηρούμε την ψυχραιμία μας.
- Σκύβουμε και καλυπτόμαστε κάτω από ένα γερό έπιπλο (τραπέζι, γραφείο, θρανίο) και κρατάμε γερά το πόδι του. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει κατάλληλο έπιπλο, προτιμούμε ει δυνατόν την εμβρυακή στάση στο μέσον του δωματίου, προστατεύοντας με τα χέρια το κεφάλι και τον αυχένα.
- Απομακρυνόμαστε από μεγάλες γυάλινες επιφάνειες και αντικείμενα που μπορούν να μας τραυματίσουν, και από τις προσόψεις των κτιρίων, στύλους με ηλεκτροφόρα καλώδια, ή από ανισόπεδους κόμβους και γέφυρες.
- Αν βρισκόμαστε σε παραθαλάσσιο μέρος, απομακρυνόμαστε από την ακτές. Ύστερα από ισχυρό σεισμό μπορεί να δημιουργηθούν θαλάσσια κύματα βαρύτητας, γνωστά ως τσουνάμι.
- Αν οδηγούμε μειώνουμε την ταχύτητα του αυτοκινήτου και σταθμεύουμε στο πιο κοντινό, ασφαλές σημείο, μακριά από προσόψεις κτιρίων, αερογέφυρες, ανισόπεδους δρόμους, και ηλεκτροφόρα καλώδια.
5 Βήματα μετά την σεισμική δόνηση
- Παραμένουμε σε εγρήγορση για τυχόν μετασεισμούς.
- Αν πρόκειται για ισχυρή σεισμική δόνηση, εκκενώνουμε το κτίριο αφού πρώτα κλείσουμε τον γενικό διακόπτη του ηλεκτρικού ρεύματος, του φυσικού αερίου και του νερού, και φορέσουμε κατάλληλα για την εποχή ρούχα, παίρνοντας μαζί μας τα εφόδια που θεωρούμε απαραίτητα.
- Προσπαθούμε να μην χρησιμοποιούμε άσκοπα το κινητό ή το αυτοκίνητό. Οι γραμμές τηλεφωνίας πρέπει να διευκολυνθούν, και οι οδικοί άξονες πρέπει να είναι ελεύθεροι.
- Καταφεύγουμε στον προσχεδιασμένο ανοιχτό, κοντινό, και ασφαλή χώρο (πάρκο, πλατεία κ.λπ.), παραμένοντας μακριά από τις προσόψεις των κτιρίων ή άλλα επικίνδυνα σημεία.
- Βοηθούμε συνανθρώπους μας που έχουν ανάγκη. Δεν μετακινούμε βαριά τραυματισμένους, παρά μόνο αν υπάρχει κίνδυνος να τραυματιστούν περισσότερο, και ενημερώνουμε σχετικά τις αρμόδιες υπηρεσίες (Πυροσβεστική: 199, Ε.Κ.Α.Β: 166).
Προστασία για άτομα με κινητική αναπηρία
Την ώρα της δόνησης πρέπει να παραμείνουμε στην θέση μας, μακριά από επικινδυνότητες, και όσο αυτό είναι εφικτό.
Αν χρησιμοποιούμε αμαξίδιο, όταν αισθανθούμε το σεισμό πρέπει να βάλουμε φρένο, και στη συνέχεια να καλύψουμε το κεφάλι και τον αυχένα με τα χέρια σκύβοντας όσο το δυνατόν περισσότερο.
Η πρόβλεψη στα σχολεία
Ο ΟΑΣΠ, σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας, έχει συντάξει το λεγόμενο "Σχέδιο Μνημονίου Ενεργειών για τη διαχείριση του Σεισμικού Κινδύνου σε Σχολική Μονάδα". Στόχος είναι η διαρκή ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και εκπαίδευσή εκπαιδευτικών, γονιών και μαθητών.
Σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις του προέδρου του οργανισμού, τα προγράμματα αυτά έχουν αποδώσει, καθώς υπάρχουν αξιολογήσεις και μετρήσιμα αποτελέσματα.
Αν είμαστε γονείς, παραθέτουμε μερικές από τις κρισιμότερες επισημάνσεις που μπορούμε να τις απευθύνουμε στους διευθυντές του σχολείου, έτσι ώστε να πάρουμε τις απαραίτητες διαβεβαιώσεις, και αν χρειασθεί να γίνουν και οι έγκαιρες παρεμβάσεις.
- Τα ψηλά ντουλάπια, τα ράφια κ.λπ. είναι στηριγμένα με κατάλληλο τρόπο στον
τοίχο και/ή στο δάπεδο; - Τα συρτάρια ή οι πόρτες των ντουλαπιών κλείνουν ασφαλώς;
- Υπάρχουν ελαστικές ταινίες έτσι ώστε να συγκρατούνται τα βιβλία;
- Οι αναρτημένες τηλεοράσεις, κάμερες, ηχεία είναι επαρκώς στερεωμένες;
- Οι οθόνες, οι κεντρικές μονάδες υπολογιστών και οι εκτυπωτές είναι κατάλληλα
στερεωμένοι πάνω στα γραφεία (με αυτοκόλλητους συνδέσμους), ή βρίσκονται
αρκετά μακριά από την άκρη ώστε να μην μπορούν να ανατραπούν σε περίπτωση
σεισμού; - Οι πόρτες εξόδου ανοίγουν προς τα έξω;
- Έχουν οι αυτόματες πόρτες κάποιο χειροκίνητο σύστημα λειτουργίας για την
περίπτωση διακοπής ρεύματος μετά από έναν σεισμό; - Οι ψευδοροφές, σωληνώσεις, φωτιστικά, χωρίσματα και διακοσμητικά γύψινα
στοιχεία είναι κατάλληλα στερεωμένα ώστε να αποφευχθεί η πτώση τους σε
περίπτωση σεισμού κατά μήκος των εξόδων διαφυγής; - Τα έπιπλα και/η τα περιεχόμενά τους είναι ικανοποιητικά στερεωμένα ώστε σε
περίπτωση σεισμού να μην κλείσουν τις εξόδους διαφυγής; - Τα μη στερεωμένα έπιπλα είναι τοποθετημένα μακριά από τις πόρτες εξόδου;
- Τα τζάμια που χρησιμοποιούνται στις προσόψεις και στα παράθυρα είναι
ασφαλείας (από γυαλί οπλισμένο με πλέγμα ή με επικάλυψη ειδικής μεμβράνης); - Γίνονται ασκήσεις ετοιμότητας απροειδοποίητα δυο φορές τον χρόνο;
- Γνωρίζουν οι εκπαιδευτικοί τους ρόλους τους;
Μπορούμε να δούμε το αναλυτικό σχέδιο για τη διαχείριση του σεισμικού κινδύνου στα σχολεία εδώ.
Σε θέατρο και κινηματογράφο
Αν βρισκόμαστε σε θέατρο ή σε κινηματογράφο και γίνει σεισμός, πρέπει να παραμείνουμε στο κάθισμα για όση ώρα διαρκεί η δόνηση, και να σκύψουμε όσο μπορούμε προστατεύοντας το κεφάλι και τον αυχένα με τα χέρια μας.
Θα επιτευχθεί στο μέλλον η πρόγνωση του σεισμού?
Η πρόγνωση των σεισμών είναι ένα θέμα που παρουσιάζει μεγάλο θεωρητικό αλλά και πρακτικό ενδιαφέρον, και αποτελεί την μέγιστη πρόκληση για τους επιστήμονες.
Στο παρελθόν είχαμε την αμφιλεγόμενη μέθοδο B.A.N, μια ελληνική πειραματική ερευνητική προσπάθεια για την πρόγνωση σεισμών, που εμφανίσθηκε το 1981. Η πρόβλεψη των σεισμών με τη ΒΑΝ βασίζεται κυρίως στην ανίχνευση των σεισμικών ηλεκτρικών σημάτων.
Ωστόσο, υπήρξαν πολλές επικρίσεις από τη πλειονότητα των Ελλήνων σεισμολόγων για την αξιοπιστία και αποτελεσματικότητα της μεθόδου. Πολλοί μάλιστα δεν δίστασαν να την αποκαλούν δημοσίως ως άχρηστη και αναποτελεσματική.
Η έρευνα πάντως στον τομέα της πρόγνωσης προχωράει συνεχώς. Δυστυχώς ο στόχος δεν έχει ακόμη επιτευχθεί σε ότι αφορά την βραχεία πρόγνωση για τον ακριβή χρόνο του σεισμού πριν την εκδήλωσή του, καθώς επίσης και για το επίκεντρο και μέγεθος του.
Όμως, τα αποτελέσματα της έρευνας για τη μακράς διάρκειας πρόγνωση είναι πιο ενθαρρυντικά. Έχουν γίνει σημαντικά βήματα στον εντοπισμό περιοχών που έχουν αυξημένη πιθανότητα γένεσης ισχυρών σεισμών, και από εκεί οι επιστήμονες ευελπιστούν να φθάσουν στον επιθυμητό στόχο της βραχείας διάρκειας πρόγνωσης των σεισμών.
Εσείς έχετε προβλέψει ένα προσεισμικό σχέδιο?
Ο σεισμός παρότι διαρκεί μόνο μερικά δευτερόλεπτα, αναμφίβολα είναι μια από τις πιο τρομακτικές δυνάμεις της μητέρας φύσης.
Όμως, ενώ μπορεί να προκαλέσει καταστροφές, εμείς δεν έχουμε να φοβόμαστε τίποτα όταν ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε για να προστατέψουμε τον εαυτό μας και την οικογένειά μας.
Αν θέλετε να μοιραστείτε την άποψη σας για την προληπτική αντιμετώπιση του σεισμού, και την ασφάλεια μας, μπορείτε να μας γράψετε στα σχόλια.