Πολλοί από εμάς ίσως δεν γνωρίζουμε ότι το Πάσχα σαν όρος και σαν γιορτή είναι Ιουδαϊκής προέλευσης και προϋπήρχε αρκετούς αιώνες πριν τη σταύρωση του Ιησού. Πρόκειται για μια πανάρχαια εορτή που καθιερώθηκε την εποχή που οι Εβραίοι ήταν ακόμη νομάδες. Στο άρθρο θα δούμε γιατί το Πάσχα είναι κινητή εορτή και γιατί ο ορθόδοξος εορτασμός βασίζεται σε εσφαλμένους ημερολογιακούς υπολογισμούς.
Γιατί ονομάζεται "Πάσχα"
Η επικρατούσα άποψη για τον όρο Πάσχα είναι ότι προέρχεται από το αραμαϊκό "πασά" και το εβραϊκό "Peshah" (πεσάχ) που σημαίνει πέρασμα, διέλευση.
Αφορά την απελευθέρωση των Εβραίων από τους Αιγύπτιους και τη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας υπό την καθοδήγηση του Μωυσή.
Ήταν η περίοδος όπου οι Εβραίοι ήταν ακόμη νομάδες κτηνοτρόφοι. Εκείνα τα χρόνια, χρησιμοποιούσαν ένα διαφορετικό ημερολόγιο, που βασιζόταν στον κύκλο της σελήνης. Συγκεκριμένα, το Πάσχα ήταν τη δέκατη τέταρτη μέρα του μήνα Νισάν.
H 14η μέρα του Νισάν ήταν η πρώτη πανσέληνος της άνοιξης. Με άλλα λόγια, η πρώτη πανσέληνος μετά την εαρινή ισημερία, μετά τις 21 Μαρτίου στο σύγχρονο ημερολόγιο.
Στο εβραϊκό Πάσχα, έσφαζαν αρσενικά αρνιά εν είδει θυσίας και τα πρόσφεραν στον Ήλιο που ζωογονούσε τη φύση.
Υπάρχει και μια δεύτερη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος, η οποία αναφέρει ότι το όνομα προέρχεται από την ελληνική λέξη "Πάσχειν", προς τιμήν των παθών του Χριστού.
Γιατί το Πάσχα είναι κινητή εορτή
Σύμφωνα με την εκκλησία, ο Ιησούς αναστήθηκε την πρώτη μέρα μετά το εβραϊκό Πάσχα, που εκείνη τη χρονιά είχε πέσει Σάββατο. Ήδη λοιπόν από την αρχή ο εορτασμός του χριστιανικού Πάσχα συνδεόταν με το εβραϊκό, και άρα εξαρτώταν από την πανσέληνο.
Οι πρώτες χριστιανικές τοπικές εκκλησίες γιόρταζαν το Πάσχα σε διάφορες ημερομηνίες. Κάποιες γιόρταζαν τη 15η μέρα του Νισάν, όποτε κι αν έπεφτε. Άλλες γιόρταζαν στην πρώτη Κυριακή, σαν αναστάσιμη μέρα, μετά την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης.
Αυτή η διαφοροποίηση καταργήθηκε στην Α' Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια, υπό τον Μέγα Κωνσταντίνο το 325 μ.Χ. Η επίσημη απόφαση ήταν όλες οι εκκλησίες να γιορτάζουν το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της Άνοιξης.
Αν η πανσέληνος έπεφτε Κυριακή, τότε θα γιορτάζαμε την ανάσταση την επόμενη Κυριακή. Έτσι δεν θα συνέπιπτε ποτέ το χριστιανικό με το εβραϊκό Πάσχα.
Με βάση αυτόν τον ορισμό, η κινητή εορτή θα έπεφτε πάντα ανάμεσα στις 4 Απριλίου και στις 8 Μαΐου.
Τα σφάλματα της ημερομηνίας στο Ορθόδοξο Πάσχα
Σήμερα, εφόσον αναφερόμαστε στο Ορθόδοξο Πάσχα, οι πιθανές ημερομηνίες είναι διαφορετικές. Και είναι αντικειμενικά λάθος ημερομηνίες.
Ο λόγος είναι πως το Ορθόδοξο Πάσχα βασίζεται σε λάθος υπολογισμένα ημερολόγια του παρελθόντος, με σφάλματα που έχουν ξεκινήσει και συσσωρεύονται από την αρχαία Ελλάδα του 5ου αιώνα π.Χ.
Το έτος των 365,242 ημερών
Το μεγαλύτερο σφάλμα προήλθε από το ημερολόγιο που δημιούργησε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Ιούλιος Καίσαρας το 45 π.Χ. Ο Καίσαρας ανέθεσε στον αστρονόμο Σωσιγενή από την Αλεξάνδρεια να υπολογίσει πόσες ακριβώς ημέρες είναι ένα έτος.
Ο Σωσιγενής βασίστηκε στους υπολογισμού του Ιππάρχου, που θεωρείται ο "πατέρας" της αστρονομίας. Έναν αιώνα πριν, ο Ίππαρχος είχε υπολογίσει πως ένα έτος έχει διάρκεια 365,242 ημέρες
Ο Σωσιγένης πρότεινε το έτος να έχει στρογγυλά 365 μέρες και κάθε τέσσερα χρόνια να υπάρχει ένα δίσεκτο έτος, με μία μέρα παραπάνω, τη γνωστή 29η Φεβρουαρίου. Αυτό το ημερολόγιο ονομάστηκε Ιουλιανό και ο κόσμος το χρησιμοποίησε για 1.600 χρόνια.
Το πρόβλημα ήταν πως το ημερολόγιο ήταν λάθος. Ο Ίππαρχος είχε βέβαια πέσει αξιοσημείωτα κοντά, δεδομένου πως το υπολόγισε το 150 π.Χ. Όμως στην πραγματικότητα, το έτος έχει πραγματική 365,242199 ημέρες.
Αυτό σήμαινε πως το έτος, όπως το υπολόγισε ο Σωσιγένης, ήταν 11 λεπτά και 13 δευτερόλεπτα μικρότερο από το πραγματικό. Κάθε τέσσερα χρόνια, αυτό το σφάλμα ήταν περίπου 45 λεπτά. Έτσι, κάθε 129 χρόνια χανόταν μια ολόκληρη μέρα.
Στα χρόνια του Ιησού, η εαρινή ισημερία είχε συμβεί στις 21 Μαρτίου. Το 1582 μ.Χ. είχε φτάσει να γίνεται στις 11 Μαρτίου. Εφόσον συνέχιζε έτσι, ρεαλιστικά μετά από μερικές χιλιάδες χρόνια, θα μπορούσε το Πάσχα να πέσει μέσα στα Χριστούγεννα.
Η διόρθωση των 10 ημερών
Ήταν ο Πάπας Γρηγόριος ο ΙΓ' που αποφάσισε να διορθώσει αυτή την ανακολουθία. Σε συνεργασία με αστρονόμους, αποφάσισαν η 5η Οκτωβρίου του 1582 να γίνει 15 Οκτωβρίου 1582.
Αυτό διόρθωνε το λάθος των δέκα ημερών που είχαν συσσωρευθεί τόσους αιώνες και η εαρινή ισημερία να επιστρέψει στις 21 Μαρτίου, όπως ήταν στην πρώτη οικουμενική σύνοδο.
Αυτό το ημερολόγιο ονομάστηκε Γρηγοριανό και το χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα.
Η καθυστέρηση της Ελλάδας
Καθώς το 1582 η Ελλάδα βρισκόταν ήδη έναν αιώνα υπό τον Τουρκικό ζυγό, δεν ακολούθησε τότε αυτή την αλλαγή. Ακόμα όμως και όταν η Ελλάδα έγινε ανεξάρτητο κράτος, η πολιτεία και η εκκλησία άργησαν δεκαετίες να υιοθετήσουν την αλλαγή.
Η πολιτεία άλλαξε από το Ιουλιανό στο Γρηγοριανό ημερολόγιο το 1923, όπου η 16η Φεβρουαρίου έγινε 1η Μαρτίου. Αυτό διόρθωνε το λάθος των δέκα ημερών συν άλλες τρεις μέρες που είχαν μαζευτεί από τον 16ο αιώνα.
Η ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, όμως, για λόγους που δεν είναι σαφείς, άργησε να αποδεχτεί αυτή την αλλαγή άλλον ένα χρόνο. Μόνο το 1924 δέχτηκε το εκκλησιαστικό ημερολόγιο να ταυτιστεί με το πολιτικό για όλες τις σταθερές γιορτές.
Όμως, η Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να υπολογίζει την κινητή εορτή του Πάσχα, αλλά και όλες τις κινητές εορτές, με βάση το Ιουλιανό ημερολόγιο, γνωστό και ως παλιό ημερολόγιο.
Όμως, δεν είναι μόνο αυτό το σφάλμα στον υπολογισμό του Πάσχα ως κινητή εορτή. Υπάρχει και ένα δεύτερο σφάλμα, που έχει να κάνει με τον Μετωνικό κύκλο.
Ο Μετωνικός κύκλος των 365,2425 ημερών
Τον 5ο αιώνα π.Χ., ο Μέτων ο Αθηναίος είχε παρατηρήσει πως 235 σεληνιακοί μήνες είναι σχεδόν ακριβώς ίσοι με 19 ηλιακά έτη.
Αυτός ο σεληνιακός κύκλος έγινε γνωστός ως Μετωνικός κύκλος και αποτέλεσε τη βάση του αρχαίου ελληνικού ημερολογίου, πριν το Ιουλιανό. Μάλιστα, ένας μηχανικός υπολογισμός του κύκλου ήταν ενσωματωμένος στον μηχανισμό των Αντικυθήρων.
Όμως, ο Μετωνικός κύκλος βγάζει ένα έτος με διάρκεια 365,2425, το οποίο είναι λίγο μεγαλύτερο από την πραγματική διάρκεια των 365,242199 ημερών. Μετρώντας λοιπόν από το 325 μ.Χ. μέχρι σήμερα, υπάρχει ένα σφάλμα τεσσάρων με πέντε ημερών.
Τα συσσωρευμένα λάθη
Το Καθολικό Πάσχα, με βάση το Γρηγοριανό ημερολόγιο, πέφτει εξαιρετικά κοντά στην αστρονομική πανσέληνο κάθε χρόνο. Συχνά συμπίπτει ή απέχει το πολύ μία ημέρα.
Όπως αναφέραμε, η ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία συνεχίζει να χρησιμοποιεί το παλιό Ιουλιανό Ημερολόγιο για την κινητή εορτή του Πάσχα. Χρησιμοποιεί όμως ταυτόχρονα και τον επίσης λανθασμένο κύκλο του Μέτωνος στον υπολογισμό.
Έτσι λοιπόν, το ορθόδοξο Πάσχα συχνά δεν γιορτάζεται πάντοτε την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη εαρινή πανσέληνο. Το 2012, γιορτάστηκε τη δεύτερη Κυριακή. Το 2003 και το 2013, ο πασχαλινός εορτασμός έγινε την Κυριακή μετά τη δεύτερη εαρινή πανσέληνο.
Το κοινό Πάσχα και το τέλος της σύμπτωσης του εορτασμού
Καθώς και ένα χαλασμένο ρολόι λέει δύο φορές το 24ωρο τη σωστή ώρα, καμιά φορά συμπίπτει η κινητή εορτή του ορθόδοξου Πάσχα με την αντίστοιχη του καθολικού.
Αυτό συμβαίνει όταν η Γρηγοριανή και η Ιουλιανή Μετώνεια πασχαλινή πανσέληνος πέσει από την Κυριακή μέχρι το Σάββατο της ίδιας εβδομάδας. Αρκεί και οι δύο πανσέληνοι να είναι μετά τις 3 Απριλίου. Την αμέσως επόμενη Κυριακή είναι το κοινό Πάσχα.
Αυτό συνέβη απανωτά το 2010 και 2011 και μετά η σύμπτωση ξανάγινε το 2014 και το 2017. Την επόμενη φορά θα είναι το 2025, με την κινητή εορτή του Πάσχα να συμπίπτει στις 20 Απριλίου.
Συνολικά μέσα σε αυτόν τον αιώνα, θα έχουμε κοινό Πάσχα με τους καθολικούς 31 φορές.
Όμως, καθώς το Μετώνειο σφάλμα συνεχίζει και συσσωρεύεται, σταδιακά θα μειώνεται όλο και περισσότερο η συχνότητα σύμπτωσης της ημερομηνίας του εορτασμού.
Την τελευταία φορά που η κινητή εορτή του ορθόδοξου και καθολικού Πάσχα θα είναι κοινή, θα είναι θεωρητικά το έτος 2698. Μετά το έτος 2700, δεν θα συμπέσουν ποτέ στην ίδια εβδομάδα η Ιουλιανή και η Γρηγοριανή πανσέληνος.
Ποια είναι η γνώμη σας για την ημερομηνία του Πάσχα?
Αν θέλετε να μοιραστείτε την άποψή σας για τη κινητή εορτή του Πάσχα, μπορείτε να μας γράψετε στα σχόλια.